۞ از رمانیسک تا گوتیک
گذر از دوره رمانیسك (۱۲۵۰ – ۷۵۰٫م) به گوتیك (۱۵۰۰ – ۱۱۵۰٫م) به استناد شواهد تاریخی بسیار نامشخص صورت گرفته است آن‌چنان‌كه می‌توان آن‌را ادامه رمانیسك دانست.
سبك گوتیك حدود سال ۱۱۵۰٫م در شمال فرانسه پدید آمد و از آنجا در سراسر اروپا به‌ویژه آلمان، انگلستان، ایتالیا و اسپانیا گسترش یافت. كلیساهای جامع باعظمت‌ترین بناهای این دوره و نیز نماد هنر معماری آن شناخته می‌شوند. مشخصه‌های این سبك همچنین در نقاشی روی دیوار، شیشه و كتاب، صنعت پلاستیك، كنده‌كاری بر روی چوب، طلاسازی، طراحی مبل، زبان، خط و موسیقی كاملاً آشكار است.
مهمترین ویژگی معماری این دوره وجود گنبدها و سقفهای نوك‌تیز است.
از سال ۱۲۵۰ تا ۱۳۰۰٫م دوره پیش گوتیك و فاصلة زمانی ۱۳۰۰ تا ۱۴۲۰٫م اوج شكوفایی این دوره محسوب می‌شود.
اواخر قرن پانزده میلادی رنسانس ابتدا در ایتالیا جایگزین این سبك می‌گردد.
نام گوتیك اولین‌بار در دوره رنسانس توسط وازاری۳ نقاش، نویسنده و معمار ایتالیایی به‌كار گرفته شد.
۞ موسیقی گوتیك
آهنگسازی چند صدایی و پلی فونی قرون وسطا كه از ویژگیهای آن استقلال ملودیها، ریتمهای میزان‌بندی‌شده و غنی شدن هارمونی است ریشه در مسیحیت دارد. درباره خاستگاه و منشأ این موسیقی حدس و گمانهای بسیار دیده می‌شود. اما مسلماً پیدایش این موسیقی در شمال كوههای آلپ خصوصاً فرانسه مسیحی صورت گرفته است.
قدمت اولین دست‌نوشته‌های برجای مانده از این موسیقی به قرن نهم می‌رسد اتفاقی نیست كه نخستین آوازهای گرگوریایی۴ نیز در همین زمان و در فرانسه به نگارش درآمده است.
فرانسویها و ژرمنها و كلاً كشورهای واقع در شمال كوهستان آلپ كه ابتدا با فرهنگ و آیین مسیحیت رویارو شدند با زبان لاتین و آوازهای جدید مذهبی كاملاً ناآشنا بودند. آنها به فراگیری زبان لاتین پرداختند و سعی نمودند این آوازها را با نت‌نگاری بر روی كاغذ آورند. به‌دنبال آن تحولات و دگرگونیهای بسیاری نیز در موسیقی این كشورها پدید آمد.
۞ (۱۲۵۰ – ۱۱۶۰٫م) مكتب نوتردام
سال ۱۲۰۰ میلادی در پاریس ـ مركز فرهنگی، هنری اروپا ـ در كلیسای نوتردام كه نماد هنر معماری دوره گوتیك محسوب می‌شود آهنگسازانی همچون لئونن۵ و پروتن۶ كانونی را كه بعدها «مكتب نوتردام» نام گرفت بنا نهادند.
آنها رپرتوار بزرگی شامل قطعاتی پلی‌فونیك خلق نمودند؛ اولین آثار واقعی پلی فونی اروپا متعلق به این دوره است.
۞ (۱۳۲۰ – ۱۲۵۰٫م) هنر قدیم (Ars Antiqua)
از موسیقی این دوره رپرتواری شامل حدود ۶۰۰ موته۷ بر جای مانده است. متن موته در ابتدا لاتین و مذهبی است سپس قطعاتی لیریك (غنایی) و یا اشعاری با مضامین اجتماعی خوانده می‌شود.
به‌كارگیری همزمان چندین متن كه ویژگی موته‌های قرون وسطاست گویای این نكته می‌باشد كه این موسیقی صرفاً خاص كلیسا نیست.
پتروس دوكروس۸، ژاكوب فون لوتیش۹، فرانكودوكلن۱۰، یوهان دوگارلاندیا۱۱ و یوهان دوگروش۱۲ از آهنگسازان این دوره هستند.
▼
موسیقی قرون وسطی اساساً موسیقی آوازی است؛ در فرهنگ و سنتی كه بر تكریم و ستایش انجیل استوار است كلام بر ساز ارجحیت دارد و موسیقی‌سازی كه در مراسم شعبده‌بازی و بازیهای مردمی به‌كار گرفته می‌شد در مرتبه پایین‌تری قرار داشت با این وجود نقاشیها و دست‌نوشته‌های متعدد بر جای مانده از این دوره نشان‌دهندة به‌كارگیری سازهای مختلف همراه آواز است.
به عنوان مثال در فرم ارگانوم۱۳ به‌كارگیری سازی مناسب همچون ارگ برای همراهی تنور Tenor لازم است.
۞ ارس نوا (هنرنو) (۱۳۸۰ – ۱۳۲۰٫م)
در این دوره نقش مركزی موسیقی فرانسه كه از سال ۱۲۰۰ میلادی با «مكتب نوتردام» آغاز شده بود ادامه یافت.
هنر نو در موسیقی فرانسه دگرگونیهایی در ریتم و نت‌نگاری به همراه داشت. در موسیقی هنر قدیم(Ars Antiqua)
قرن سیزدهم، ضربها تنها به گروههای سه‌تایی كه نمادی از تثلیث بود تقسیم می‌شدند و نت‌نگاری آن نیز به گونه‌ای بود كه تنها ریتمهای ثابت و یكسان را نگه می‌داشت.
اما در نت‌نگاری «ارس نوا» نتهای با ارزشهای مختلف، با علامتهای متفاوت مشخص می‌شدند و فرم دوضربی ارزشی برابر سه‌ضربی پیدا نمود.
به‌این ترتیب الگوی ریتمیك كاملاً متفاوتی ایجاد شد.
در این دوره آهنگسازان بیش از گذشته مورد توجه قرار گرفتند.
فیلیپ دو ویتری۱۴، آهنگساز دانشمند و نظریه‌پرداز موسیقی، كه به گفته معاصرانش شخصیتی برجسته بوده است، در پیدایش این نوآوریها نقش مهمی داشت. از آثار ویتری تنها قطعاتی برجای مانده؛ آوازهای او از بین رفته و تعداد موته‌هایی كه به او نسبت می‌دهند دقیقاً مشخص نیست.
ویتری سال ۱۳۲۰ میلادی رساله‌ای آموزشی با عنوان «ارس نوا» تألیف نمود.
همچنین یوهان دوموریس۱۵، نظریه‌پرداز موسیقی كمی پیش از ویتری اثری با نام “Notita Artis Musica” نوشت.
اولین آوازهای غیرمذهبی چند‌صدایی پیش از ویتری اواسط قرن سیزدهم توسط آدام دولاهال ۱۶، شاعر و موسیقیدان فرانسوی در فرم روندو به نگارش درآمد. گیوم دوماشو۱۷، شاعر و آهنگساز بزرگ فرانسوی نیز از دیگر معاصران ویتری است. آثار بر جای مانده از او بیش از ۱۴۰ اثر از جمله یك مس بلند چهار صدایی، ۲۳ موته و بیش از ۱۰۰ آواز در فرمهای متفاوت را شامل می‌شود.
مس نوستردام كه ماشو آن را سال ۱۳۶۴ به مناسبت تاجگذاری پادشاه فرانسه، چارلز پنجم، ساخت از بهترین آثار این دوره محسوب می‌شود.
ماشو در موته‌های خود تكنیك «ایزو ریتمیك»۱۸ را كه در قرن بیستم دوباره به‌كار گرفته شد بنیان نهاد.
پس از گذشت تقریباً ۵۰۰ سال از پیدایش موسیقی چند‌صدایی، موسیقی گیوم دو ماشو از لحاظ زیبایی‌شناختی به چنان كیفیت و ساختاری رسید كه موسیقی پلی فونی قرن پانزده و شانزده میلادی بر آن بنا نهاده شد.
با مرگ دوماشو (۱۳۷۷٫م) دوره ارس نوا به پایان می‌رسد.
۱- Wolfgang Domling
۲- Toman Rolf
۳- Griorgio Vasari (1511-1574)
۴- آوازهای گرگوریایی، مجموعه ملودیهایی كه متون مقدس با آنها خوانده می‌شود.
۵- Leonin
۶- Perotin
۷- موته، قطعه‌ای آئینی برای اجرای مراسم مذهبی
۸- Petrus de Cruce
۹- Jacobus Von Luttich
۱۰- Franco de Koln
۱۱- Johannes de Garlandia
۱۲- Johannes de Grocheo
۱۳- ارگانوم، پلی فونی ویژه قرون وسطی
۱۴- Philippe de Vitry
۱۵- Johannes de Muris
۱۶- Adam de La Halle
۱۷- Guillame de Machaut
۱۸- ایزوریتمیك، استفاده از یك طرح ریتمیك برای طرحهای مختلف ملودیك
ترجمه: شقایق پژهانفر
