بزرگترین خواننده موسیقی قوالی پاکستان

نام یکی از سبک های موسیقی که شاید کمتر به گوش ما خورده باشد، قوالی است. قوالی نوعی موسیقی است که عرفان و عبادت را با موسیقی آمیخته است و بیشتر در کشور پاکستان رواج دارد.

نصرت فتح خان، بزرگترین خواننده این شبک از موسیقی در پاکستان است که موفق به دریافت جایزه پیکاسو گشته است.

معروف ترین و زیباترین قوالی های فتح خان، در رابطه با امام علی (ع) است، به همین دلیل نصرت فتح خان در ایران هم طرفداران و شنوندگان بیشماری دارد.

موسیقی قَوّالی یکی از شاخه‌های موسیقی عرفانیِ آمیخته با عبادت است که بیشتر در کشور پاکستان رواج دارد، نصرت فَتِح‌علی خان دریافت کننده جایزه پیکاسو، خواننده و استاد سبک قوالی بود، وی در ماه اوت ۱۹۹۷ میلادی درگذشت.

نصرت فتح خان در سال ۱۳۲۷ خورشیدی در خانواده ای قوال به دنیا آمد و در سال ۱۳۷۶، در حالی که تنها ۴۸ سال سن داشت، در بیمارستان لندن، بر اثر عارضه قلبی درگذشت.

امروز در نظر داریم تا به بررسی زندگی نامه و شاهکارهای نصرت فتح خان بپردازیم و سبک موسیقایی او را مورد بررسی قرار دهیم. با ما همراه باشید.

درباره نصرت فتح علی خان، بزرگترین خواننده قوالی پاکستان

نصرت فتح علی خان، در ۲۲ مهر ۱۳۲۷خورشیدی، در فیصل‌آباد پنجاب پاکستان دیده به جهان گشود. در واقع وی یک سال پس از استقلال پاکستان به دنیا آمد. پدر وی فتح علی خان، موسیقی‌شناس، نوازنده و خواننده موسیقی قوالی بود. مرگ پدر، نصرت را بر آن داشت تا جای پدر را در گروه پر کند. بنابراین با نظارت عموی خود مبارک علی‌خان آموزش دید و خیلی زود و در حالی که تنها ۱۶ سال داشت، فعالیت حرفه‌یی خود را آغاز کرد و به دلیل استعداد منحصر به فرد و تلاش بسیار، توانست موسیقی قوالی را در عرصه جهانی مطرح کند.

این خواننده پاکستانی یکی از محدود خواننده هایی بود که توانست با ارایه ۱۲۵ آلبوم شهرت جهانی یابد و رکورد آلبوم خوانندگی در جهان را بشکند و جایزه پیکاسو را دریافت کند. وی با شاهکارهای قوالی خود نقش مهمی در معرفی پاکستان به سراسر دنیا داشت.

شاهاکار قوالی

یکی از شاهکارهای قوالی این هنرمند پاکستانی، دم مست قلندر بود که بسیاری از ایرانیان وی را با این نوا می شناسند. همچنین وی با قوالی علی مولا علی حق به اوج شهرت خود رسید. از دیگر آثار وی می توان به دللگی، تم ایک گورکه دهندا هو، آفرین آفرین، سخی شهباز قلندر، دلهی کا سهرا، مزه آگیا، تنهایی، حق علی علی، وهی خدا هی، الله هو الله، یه جو هلکا هلکا سرور هه و میرا پیا گهر آیا اشاره کرد. با توجه به موضوع آهنگ های این هنرمند می توان گفت تقریباً در تمام آثار وی دو مبحث مذهب و خدا را مدنظر داشته و  در آنها پیامبر(ص)، ائمه(ع) و بزرگان دین اسلام را می‌ستوده است. برای نمونه وی یکی از اشعار منتسب به جامی با نام تنم فرسوده و جان پاره را در مدح حضرت محمد مصطفی(ص) اجرا کرد.

تنم فرسوده و جان پاره ز هجران یا رسول الله
دلم پژمردہ و آواره ز عصیان یا رسول الله
ز جام حب تو مستم با زنجیر تو دل بستم
نمی گویم که من هستم سخندان یا رسول الله
ز کرده خویش حیرانم سیاه شد روز عصیانم
پشیمانم پشیمانم پشیمانم یا رسول الله
چو بازوی شفاعت را کشانی بر گناهکاران
مکن محروم جامی را در آنجا یا رسول الله

 شاه است حسین، پادشاه است حسین
دین است حسین دین پناه است حسین
سر داد و نداد دست در دست یزید
حقا که بنای لا اله است حسین

فتح علی خان درباره علاقه ایرانیان به قوالی می‌گوید: اغلب آثار قوالی به زبان فارسی و به زبان شعرای بزرگی چون مولانا، حافظ و خیام خوانده و اجرا شده است. به طور واضح می‌توان گفت مردم هندوستان اعم از صوفیان و عرفای موسیقی قوالی را کامل کرده‌اند. موسیقی قوالی همواره مورد توجه شاعران ایرانی و هندی بوده و اشعار و غزل‌های کلاسیک این بزرگان توسط قوال‌های بزرگ خوانده شده است. اگر ایرانی‌ها قوالی را دوست دارند به این دلیل است که این نوع موسیقی از ایران سرچشمه گرفته و ریشه آن در سرزمین ماست.

مرگ

سرانجام نصرت فتح علی خان در حالی که تنها ۴۸ سال داشت، برای عمل پیوند کلیه عازم آمریکا شد اما به دلیل وخامت اوضاع در لندن توقف کرد و در ۲۵ مرداد ۱۳۷۶، بر اثر عارضه قلبی در بیمارستانی در لندن دیده از جهان فرو بست.

سبک نصرت فتح علی خان در موسیقی قوالی

موسیقی قوالی یکی از گونه‌های آسیای شرقی است که با عرفان، مذهب و عبادت آمیخته است و در کشورهایی چون هند، پاکستان و افغانستان رواج دارد. موسیقی قوالی ابتدا در زیارتگاه‌های صوفیان اجرا می‌شد و بخش مهمی از مراسم سماع بوده است.

ﭘﯿﺮوﺍﻥ ﺳﻠﺴﻠﻪ‌ﻫﺎﯼ ﭼﺸﺘﯿﻪ (یکی از سلسله‌های تصوف که بیشتر در افغانستان و شبه‌قاره هند رواج داشته است) ﻭ ﺳﻬﺮﻭﺭﺩﯾﻪ (یکی از طرق تصوف اهل سنت که توسط ابوالنجیب سهروردی تأسیس شده است) به موسیقی قوالی علاقه داشته‌اند و آن طور که می‌گویند ﺟﻨﺒﺶ ﭼﺸﺘﯿﻪ ﺳﻤﺎﻉ ﺭﺍ ﺑﻪ ﻗﻮﺍﻟﯽ تبدیل کرده است.

یکی از افرادی که برای این نوع موسیقی در سطح جهان به عنوان مرجع شناخته می شد، نصرت فتح علی خان بود که توانست نقش تاثیرگذاری در تحول قوالی ‌ایفا کند. وی سبک‌های رایج موسیقی را با موسیقی سنتی قوالی ترکیب و سبک جدیدی به وجود آورد و نام خود را به عنوان مبتکر این سبک ثبت کرد.

باید اذعان کرد که در موسیقی قوالی شعر اهمیت بسیار دارد زیرا باید در مخاطب شور  و سرمستی به وجود آورد و اصطلاحاً او را هیپنوتیزم کند. شیوه اجرای قوالی مانند دیگر گونه‌های موسیقی امری جمعی و گروهی است و به لحاظ زمانی طولانی است. بداهه‌پردازی در موسیقی قوالی نقش بسزایی دارد و یکی از دلایل نو و تازه بودن آثار قوالی همین است.

نصرت فتح علی خان، در سبک خوانندگی و تنظیم آهنگ‌های قوالی و استفاده از ابزار نوین موسیقی، ابداعاتی داشت که این نوع موسیقی را از حالت سنتی آن خارج کرد و کیفیتی دیگر بدان بخشید. قوالی‌های وی در بیشتر فیلم‌ها و سریال‌های هند و پاکستان مورد استفاده قرار می‌گیرد. او قوالی های خود را عموماً با یک مقدمه آرامش بخش آغاز می کند. سپس شعرخوانی با صدای دست و ساز کوبه یی آغاز می گردد. ریتم ابتدا آرام است و کم کم شتاب بیشتری پیدا می کند تا جایی که شنونده و هم خواننده هر دو به شور آیند.

از جمله شگفتی های نصرت فتح علی خان این است که هنر او نه تنها بر دل توده های مردم نشست، بلکه گروه بسیاری از هنرمندان سراسر جهان را نیز شیفته خود کرد. آهنگسازان بسیاری چه در حوزه موسیقی فیلم و چه غیر آن به سراغ همکاری با این خواننده پاکستانی آمدند. از آن جمله می توان به پیتر گابریل که برای فیلم آخرین وسوسه مسیح ساخته مارتین اسکورسیزی با نصرت فتح علی خان همکاری داشت، اشاره کرد.

همچنین شهرت و معروفیت این خواننده پاکستانی تا جایی بود که مایکل جکسون و مَدونا لوئیز چیکونی خواننده‌های معروف جهان خواستار ارایه آلبوم مشترک با وی بودند اما او این درخواست ها را به علت ملاحظات دینی و معنوی نپذیرفت. همچنین لتا منگش کر خواننده معروف هندی، نور جهان خواننده معروف پاکستانی و مهدی حسن شهنشاه خوانندگی غزل شبه‌قاره از نصرت فتح علی خان به عنوان پادشاه موسیقی و خوانندگی یاد می‌کنند. امجد صابری قوال شهید از او به عنوان قوال تکرار نشدنی موسیقی جهان یاد کرده است.

علاوه بر این موارد، بزرگان بسیاری به تعریف و تمجید از این خواننده پاکستانی پرداخته اند برای نمونه در بخشی از یادداشت جف باکلی نوازنده و خواننده صاحب سبک آمریکایی درباره صدای او آمده است: صدای نصرت فتح علی خان بود، آمیزه یی از بودا، شیطان و فرشته یی دیوانه، صدای او مخمل آتشینی بود بی همتا. …. شیوه بیان او بسیار در من نفوذ کرده بود. من حتی یک کلمه زبان اردو نمی دانم اما باز هم درگیر داستانی شده بودم که نصرت با صدای بدون کلامش درهم بافته بود.

همچنین به دلیل معروفیت وی چندین بار از او برای تدریس آموزش تکنیک ها و تاریخ موسیقی قوالی در دانشگاه های آمریکا دعوت شده بود.

این خواننده پاکستانی، تجربه ضبط موسیقی با Jan Garbarek نوازنده ساکسوفون نروژی را نیز داشت. همچنین چندین آلبوم را با آهنگساز مشهور کانادایی مایکل بروک نیز در ۱۹۹۰میلادی ساخت. از آن جمله می توان به آلبوم “مست مست” به عنوان ۱۰۰ آلبوم برگزیده دهه و نیز آلبوم  Night Song اشاره کرد.