بیوکرافی جلیل شهناز موسیقی دان و نوازندهٔ تار‎

موسیقی با روچح و جسم انسان عجین شده است، به همین دلیل موسیقی در ایران هم سابقه بسیار طولانی ای دارد . یکی از مفاخر موسیقی اسران استاد جلیل شهناز هستند که استاد بلامنازع تار در ایران هستند. جلیل شهناز در سال ۱۳۰۰ در خانواده ای کاملاً موسیقی دان به دنیا آمد و پروش یافت و از کودگی با موسیقی و تار آشنا بود تسلط او در تارنوازی به اندازه ای بود که توانست با استفاده از تکنیک های تارنوازی، بسیاری از ردیف های موسیقی سنتی ایرانی را با تار بنوازد. از جمله این نواختن ها، نواختن در مایه دشتی و دشتستانی بود. جلیل شهناز در طول عمر پر ثمر خود با بسیاری از بزرگان موسیقی از جمله فرامرز پایور، پرویز یاحقی، همایون خرم و بسیاری دیگر همکاری داشت و همچنین همکاری و رفاقتی مثال زدنی با حسین کسایی داشت.

جلیل شهناز علاوه بر تار که ساز تخصصی او بود، در نواختن ویولون، تمبک و سنتور هم مهارت داشت. جلیل شهناز در سال ۱۳۸۳، به پاس تجلیل از فعالیت های هنری خود، مدرک درجه یک هنری که معادل دکترا است را دریافت نمود.

در این مطلب قصد داریم تا شما را با زندگی و سرگذشت این استاد بزرگ آشنا نماییم و اندکی از صحبت های دیگران در رابطه با جلیل شهناز را خدمت شما ارائه نماییم. با ما همراه باشید.

بیوگرافی جلیل شهناز

جلیل شهناز زاده ۱ خرداد ۱۳۰۰ اصفهان و درگذشت ۲۷ خرداد ۱۳۹۲ تهران، موسیقی‌دان و نوازندهٔ تار اهل ایران بود.

جلیل شهناز، در سال ۱۳۰۰ در اصفهان به دنیا آمد. تقریباً همه اعضای خانواده وی با موسیقی آشنایی داشتند و در رشته‌های مختلف هنر از جمله تار، سه‌تار، سنتور و کمانچه به مقام استادی رسیدند. پدرش «شعبان‌خان» علاقه وافری به موسیقی اصیل ایرانی داشت و علاوه بر تار که ساز اختصاصی او بود، سه‌تار و سنتور هم می‌نواخت. عموی او غلامرضا سارنگ (سارنج) هم از نوازندگان کمانچه بود.

جلیل شهناز، از کودکی به موسیقی علاقه‌مند شد و نواختن تار را در نزد برادر بزرگ خود حسین شهناز که به خوبی ساز می‌نواخت، آغاز کرد. پشتکار زیاد و استعداد شگرف جلیل به حدی بود که در سنین جوانی از نوازندگان خوب اصفهان شد.

در کتاب «موسیقی‌دانان ایرانی» نوشته پژمان اکبرزاده آمده‌است: «شهناز نوازندگی در رادیو اصفهان را از سال ۱۳۲۸ آغاز کرد و در سال ۱۳۳۶ به دعوت سازمان رادیو به تهران آمد و در برنامه‌های گوناگونی مانند برنامه گلها، ارکستر حسین یاحقی و… به عنوان تکنواز و همنواز به فعالیت پرداخت. وی همچنین در گروه «یاران ثلاث» (همراه با تاج اصفهانی و حسن کسایی) و گروه اساتید موسیقی ایران کنسرت‌های بسیاری را در داخل و خارج از ایران اجرا نمود. شهناز در برنامه‌های جشن هنر شیراز نیز حضوری فعال داشت.»

این نوازنده تار در طول زندگی هنری خود با هنرمندان کشور از جمله فرامرز پایور، حبیب‌الله بدیعی، پرویز یاحقی، همایون خرم، علی تجویدی، منصور صارمی، رضا ورزنده، امیر ناصر افتتاح، جهانگیر ملک، اسدالله ملک، حسن کسائی، سید محمد موسوی، حسین تهرانی، تاج اصفهانی، ادیب خوانساری، محمودی خوانساری، عبدالوهاب شهیدی، اکبر گلپایگانی، حسین خواجه امیری، محمد رضا شجریان، شهرام ناظری، حسن زیرک، علی‌اصغر شاه‌زیدی، طباطبائی و محمد اصفهانی همکاری داشته‌است.

وی در دههٔ ۱۳۶۰ همراه با فرامرز پایور (سنتور)، علی اصغر بهاری (کمانچه)، محمد اسماعیلی (تنبک) و سید محمد موسوی (نی) «گروه اساتید موسیقی ایران» را تشکیل داد و با این گروه، مسافرت‌های متعددی به کشورهای اروپایی، آسیایی و آمریکا داشت. آلبوم کنسرت اساتید موسیقی ایران با آواز شهرام ناظری یکی از حاصل‌های این همکاری است. استاد جلیل شهناز خرداد سال ۱۳۹۲ در سن ۹۲ سالگی درگذشت.

چهره ماندگار هنر و موسیقی 

وی در سال ۱۳۸۳ به عنوان چهره ماندگار هنر و موسیقی برگزیده شد. همچنین در ۲۷ تیر سال ۱۳۸۳، مدرک درجه یک هنری (معادل دکترا) برای تجلیل از یک عمر فعالیت هنری به جلیل شهناز اهدا شد.در سال ۱۳۸۷، محمدرضا شجریان، گروهی که با آن کار می‌کرد را به افتخار جلیل شهناز، گروه شهناز نام گذاشت.جلیل شهناز، علاوه بر نواختن تار، که ساز اختصاصی اوست، با نواختن ویولون، سنتور و تمبک نیز آشنایی داشت.

معروف است که او در شیوه نوازندگی می‌تواند با ساز خود علاوه بر نواختن، آواز هم بخواند. درباره شیوه نوازندگی جلیل شهناز«شهناز موسیقی ایران»، با استفاده از تکنیک‌های برجسته در شیوه تارنوازی توانست بسیاری از ردیف‌های موسیقی سنتی ایران را با تار بنوازد که از جمله نواختن در مایه دشتی و دشتستانی است که بسیار با ارزش است.

دربارهٔ شیوه نوازندگی جلیل شهناز

در آیین نکوداشت جلیل شهناز و درویش خان در فرهنگسرای هنر در سال ۱۳۸۵ گفته شده‌است:

حسن کسائی: شناخت موسیقی کار هرکسی نیست. همه موسیقی را گوش می‌دهند و دوست می‌دارند اما کسی که سره را از ناسره تشخیص بدهد و بتواند درک مقاماتی را که استاد شهناز نواخته‌اند داشته باشد بسیار نادر است. همه ساز می‌زنند و همه خوب ساز می‌زنند ولی قدرت نوازندگی و محفوظات و لحظات موسیقی که آقای شهناز می‌دانند و اجرا کرده‌اند، چیزی که در دست همگان باشد نیست. یعنی ردیف موسیقی ایران نیست. قدرت آقای شهناز در جواب دادن و دونوازیخارق‌العاده‌است. من ۶۰ سال با ایشان همنوازی کرده‌ام و ساز بنده با ساز شهناز گره خورده‌است.

محمدرضا شجریان: ساز شهناز در من زندگی می‌کند و من با ساز شهناز زندگی می‌کنم. من تنها خواننده‌ای هستم که خودم را شاگرد جلیل شهناز می‌دانم. ساز ایننوازنده بی بدیل، یک ساز آوازی است؛ برخلاف دیگر نوازنده‌ها که ۸۰ درصدسازی می‌زنند و فقط ۲۰ درصد آوازی. جلیل شهناز به بیان واقعی در نوازندگی تار رسیده‌است؛ چرا که در گیرودار ردیف و تقلید از دیگران نماند و مانند آبشاری خروشان در جریان است.

داریوش پیرنیاکان: جلیل شهناز هنرمندی است که زوایای بسیاری در سازش نهفته‌است. وی علاوه براشراف کامل بر ردیف و رموز آن، ویژگی منحصربه‌فردی دیگری نیز داشت. جواب آوازهای شاهکار و بی نظیر، استفاده از تمام امکانات ساز، نواختن بسیاری از گوشه‌های مهجور، رعایت جمله‌بندی در نوازندگی از جمله ویژگی‌های نوازندگی جلیل شهناز است.

استادپرویز یاحقی: شهناز دفتر تار را بست

آثار

 آلبوم “عطرافشان” (همراه با تمبک محمد اسماعیلی).

”زبان تار” (با تمبک جهانگیر ملک)

کتاب “گل های جاویدان” (پانزده قطعه برای تار و سه تار).

نت نگاری: هوشنگ ظریف. انتشارات سرود، تهران، ۱۳۷۹٫

آلبوم (های) آواز و تصنیفهای ایرانی، نوبهار، ره آورد، راز، آواز شهناز، باغ نوا، بیات ترک، چهارمضراب، صد سال تار، مهر، دفتر تار، افتخار آفاق، عشق و زندگی، نوید بهاری، شور و زندگی، تار سولو، تار و ترمه، یاران زنده رود، شهناز شهنواز و… از جمله آثار جلیل شهناز است.

 درگذشت جلیل شهناز در ۲۷ خرداد ۱۳۹۲

کیوان ساکت:

استاد جلیل شهناز، یکی از توانمندترین نوازندگان تار بود. در زمانی که نوازندگان، طریق دیگری را در پیش گرفته بودند، ابتدا، استاد علی‌نقی وزیری، سبک و شیوه نوینی در نواختن تار به وجود آورد که ویژه خود ایشان و بسیار فوق‌العاده بود. پس از این، استاد جلیل شهناز، با نوازندگی منحصر به فرد خود و با درک عمیق مفاهیم موسیقی ایرانی، توانست به شیوه‌ای از نوازندگی دست یابد که علاوه بر ذوق و مهارت ویژه نهفته در آن، با احساس بسیار عمیق و شیوایی همراه بود.

اساس موسیقی شرق، بر بداهه نوازی استوار است و این موضوع در ساز استاد جلیل شهناز به اوج می‌رسد. جملات بسیار شیرین و بدیع که در هر بار نوازندگی، شنونده را مجذوب خود می‌کند .

ضربی‌های بسیار متنوع و جمله‌هایی که با ذوق کم‌مانند نهفته در ایشان با یاری گرفتن از تکنیک ویژه‌، همواره، شنونده را در لذت و شگفتی فرو می‌برد.

گویی که این جمله‌های زیبا و دلنشین هرگز تمامی ندارند، علاوه بر این، یکی از ویژگی‌های استاد شهناز، ابداع کوک‌های ویژه‌ای بود که تا آن زمان نوازندگان هیچگاه به این صورت نوازندگی نکرده بودند و استاد شهناز با ابداع این کوک‌ها برگ‌های زرینی از نوازندگی در تاریخ موسیقی ایران رقم زد. درک عمیق استاد شهناز از موسیقی ایرانی و احساس لطیف و باریک‌بین ایشان، از استاد شهناز، نوازنده‌ای جاودانه در زمینه موسیقی ایران ساخت و امروز طرفداران بیشماری دارند. نوای ساز استاد شهناز در حافظه‌ عاطفی و تاریخی مردم ایران جاودانه خواهد ماند.

چیزی حدود شصت سال و اندی، مردم این سرزمین با نوای دلنواز ساز استاد شهناز دل‌های خود را آرام کرده‌اند و بسیاری دیگر از هنرمندان و خوانندگان، از ساز استاد شهناز الهام گرفته‌اند.

یاد ایشان گرامی.