موسیقی سنتی ایران یکی از غنی ترین موسیقی های جهان است. پیدایش و وجود این موسیقی در کشور ما نشان دهنده این موضوع است که تا چهاندازه آهنگ و اواز در میان ایرانیان رواج داشته و دارد.
کشور ما مردان و زنان بسیاری را به خود دیده است که هر یک سهم بسیار بزرگی در پیشرفت موسیقیایی آن داشته اند. بزرگ مردانی که در زمان معاصر زیسته اند مانند محمدرضا شجریان، جلال الدین تاج، حسن کسایی، پرویز مشکاتیان و … .
امروز در نظر داریم تا به بررسی زندگی و ویزگی های شخصیتی یکی از بزرگترین آواز خوانان موسیقی سنتی ایران، یعنی جلال الدین تاج اصفهانی بپردازیم.
جلال الدین یکی از برجسته ترین خوانندگان آواز سنتی است. این مرد بزرگ در تاریخ ۱۲۸۲ در اصفهان متولد شد. جلال الدین حنجره و شوق آواز خود را از پدرش که واعظ بزرگ اصفهانی بود به ارث برد و توانست در موسیقی سنتی ایران جایگاهی ویژه کسب نماید.
با ما همراه باشید تا با بیوگرافی تاج بیشتر آشنا شوید.
بیوگرافی جلال‌الدین تاج اصفهانی
پدرش شیخ اسماعیل از اهالی هنر و آشنا با گوشه‌ها و ردیف‌های آوازی در انواع دستگاه موسیقی سنتی بود و از آن جهت که بر منبر وعظ نیز با صدایی گرم و گیرا می‌خواند به تاج الواعظین شهرت داشت.
جلال‌الدین نیز هم در کیفیت صدای حنجره و هم شوق آواز کم از پدر نداشت و به تناسب سن، موسیقی را خوب می‌فهمید؛ از این رو هر کجا که فرصتی بود او نیز می‌خواند مگر در محضر پدر.
نُه ساله بود که صدای آوازش برای اولین بار به طور اتفاقی به گوش پدر رسید. کشف استعداد و نبوغ موسیقیایی جلال الدین، شیخ را چنان بر سر ذوق آورد که او را از همان سن تحت تعلیم و حمایت خود گرفت و سپس او را پیش استادانی چون سیدعبدالرحیم اصفهانی،نایب اسدالله،میرزا حسین ساعت ساز(خضوعی)،میرزا حسین عندلیب،حبیب شاطر فرستاد تا علم موسیقی اش را بیشتر کند.
وی به اشعار سعدی علاقه زیادی داشت و گزیده‌هایی از اشعار سعدی و دیگر شاعران را حفظ بود و در هنگام اجرای آواز به تناسب زمان و محیط از آن اشعار استفاده می‌کرد. دکلاماسیون شعر، تحریرهای برجسته، تنوع تحریری، صدایی رسا و قدرتمند و مناسب خوانی برخی از ویژگی‌های آوازی اوست .
فعالیت هنری
جلال‌الدین تاج اصفهانی از همان سال ۱۳۱۹ همکاری با رادیو را آغاز کرد و از ۱۳۲۸ به همکاری با رادیو اصفهان پرداخت. وی ضمن خوانندگی، سرپرست نوازندگان رادیو اصفهان نیز گردید.
جلال در رادیو اصفهان به اجرای برنامه‌هایی با تار اکبر خان نوروزی و برنامهٔ آموزش گوشه های دستگاههای موسیقی ایرانی پرداخت.
در سنین جوانی بنا به ارشاد قطب السادات ؛ تاج چندی را نزد شیخ خزعل گذراند و پس از فروپاشی دستگاه شیخ، به رشت و تهران و اصفهان سفر کرد و در اصفهان ساکن گردید.
آتش دل
از ماندگارترین آثارش می‌توان به آتش دل اشاره کرد. تاج در طول فعالیت حرفه‌ای خود به تدریس نیز اشتغال داشت.
ایرج، علی‌اصغر شاه‌زیدی، رضا قرنیان اصفهانی، حمیدرضا نوربخش، نصر الله معین، علیرضا افتخاری، همایون فال و استاد محمدرضا شجریان همگی از شاگردان نام آشنای او بودند.
توصیف تاج از زبان شجریان
محمدرضا شجریان در خصوص تاج چنین گفته است:
«شادروان تاج مردی بود سلیم‌النفس و با مناعت طبع هرگز در طول مدت زندگی اش به خاطر مال دنیا و مسائل مادی به کسی کرنش نکرد و به این خاطر مدح کسی را نگفت و از همه تعریف و تمجید می‌کرد و همه را با نام خیر یاد می‌کرد، شاید کسی به خاطر نداشته باشد که او حتی یک بار از کسی گلایه کند یا از کسی بد بگوید او حتی اگر از کسی رنجشی می‌دید و خاطرش آزرده می‌شد، این رنج و آزردگی را با سکوت بزرگوارانه‌ای تحمل می‌کرد. تاج از استادانش با احترام فراوانی یاد می‌کرد. با دوستانش با مهربانی و عطوفت رفتار می‌کرد و حتی تا آخرین روزهای عمرش به اغلب دوستانش سرکشی و احوال پرسی می‌کرد. او با شاگردانش نیز عطوف و مهربان بود و مانند پدری خود را موظف به غمخواری آنان می‌دانست. شادروان تاج در زندگی یک همسر اختیار کرد و همیشه از او به عنوان یک کدبانوی خانه‌دار مهربان و دلسوز که موجب و موجد گرمی کانون خانوادگی اوست نام می‌برد. خداوند به تاج از این همسر شش فرزند عطا کرد؛ چهار دختر به نام‌های: تاجی، پروین، هما، پروانه و دو پسر به نام‌های: همایون و جمشید …».
نخستین کنسرت تاج، به نفع روزنامۀ ناهید
گرچه تاریخ سرایش تصنیف جاودانۀ «مرغ سحر» از سوی استاد ملک الشعرای بهار روشن نیست؛ «امّا از قرارین چنین بر می آید که این تصنیف در حدود سالهای ۱۳۰۷ تا ۱۳۱۰ سرود شده باشد. دوره ای که ملک الشعرا از سیاست برکنار شده و به خدمت علمی ادبی مشغول بوده است. از سوی دیگر تاج اصفهانی بارها به اطرافیانش گفته بود که این تصنیف را روی برای اولین بار در جشنی که از سوی روزنامۀ ناهید در باغ سهم الدوله تهران بر پا شده بود، اجرا کرده است.
اگر قول مذکور را بپذیریم، تاریخ سرودن تصنیف مرغ سحر به قبل از سال ۱۳۰۷ بر می گردد، چرا که جشن روزنامۀ ناهید درست جمعه دوم تیرماه ۱۳۰۶ به افتخار ششمین سال انتشار این جریده، در باغ سهم الدوله از طرف رفقای ناهید و کارکنان آن روزنامه برپا شد و عده ای از رجال و نمایندگان مجلس و معاریف در آن حضور داشتند و طبق اظهار نظر بعضی جراید آنوقت اولین جشنی بوده که با این شکوه به نام یک روزنامه در ایران منعقد گردیده است»
اولین کنسرت تاج اصفهانی در سال ۱۳۰۶ به نفع روزنامۀ فکاهی ناهید به سردبیری میرزا عباس خان ناهید برگزار شد.«این کنسرت در باغ سهم الدوله در کوچۀ برلن در حضور مخبر السطنۀ هدایت، هیات وزیران و چند تن از نمایندگان مجلس بوده است. اعضای کنسرت عبارت بوده اند از:مرتضی خان محجوبی (پیانو)، مرتضی خان نی داوود (تار)، حسین یاحقّی (ویلن) و رضا روانبخش (تنبک) که به همراهی صدای تاج در دستگاه ماهور به اجرای برنامه می پردازند و تاجه در آن زمان معمم نیز بوده است، با شعری از شاعر لب دوخته، فرخی یزدی؟، از وضع موجود و نشانه های آن شکایت می کند.
وفات
جلال‌الدین تاج اصفهانی صبح روز سیزدهم آذرماه ۱۳۶۰ در سن ۸۶ سالگی زندگی را در خانه‌ی پدری، بدرود حیات گفت و تن بی‌جانش در آرامگاه خانوادگی تاج واقع در تخت فولاد اصفهان به خاک سپرده شد.
