هر ساعت یک کنسرت

● نگاهی به فعالیت های موسسه پژوهش های تطبیقی آكوستیك، موسیقی
پاریس، سال ۱۹۶۹ زمان اتمام بزرگترین پروژه فرهنگی هنری فرانسه: «مركز ملی هنر و فرهنگ ژرژ پمپیدو» اثری تا آن زمان منحصر به فرد كه به وسیله دو تن از معماران جوان اروپایی یعنی رنزو پیانو و ریچارد راجرز طراحی و ساخته شد. مركز ژرژ پمپیدو واجد خصوصیاتی كاملا استثنایی است. كانونی چند منظوره كه شامل موزه ملی هنرهای مدرن، مركز طراحی صنعتی، اداره توسعه فرهنگی و دو ارگان مهم دیگر یعنی كتابخانه عمومی مرجع و موسسه پژوهش های تطبیقی آكوستیك موسیقی IRCAM است.
ژرژ پمپیدو رئیس جمهوری وقت فرانسه پس از بنیانگذاری موسسه پژوهش های تطبیقی، مدیریت آن را به پیر بولز آهنگساز و مولف پیشروی فرانسوی سپرد. اندیشه ابتدایی بولز در موسسه، گسترش پژوهش در زمینه منابع نوین صوتی، آموزش آزاد و كمك به شكوفایی نسل جوان آهنگساز بود.
با اینكه اصول فكری بولز در زمینه موسیقی بسیار غیرمنعطف و بنیاد محور به نظر می رسید اما او توانست با بهره گیری از مشاورین و آهنگسازان خط واحد فكری خود را منعطف تر ساخته و كاربری موسسه و حیطه های فعالیت كار گروه های تخصصی را افزایش دهد.
دوران مدیریت بولز دوران رویدادهای بزرگ موسیقی در موسسه بود. كنسرت های آهنگسازانی چون لوئیجی نونو، لیگتی، تریستان موری و ژرارگریسی، زایش موسیقی اسپكترال، كشف منابع جدید صوتی، پژوهش و طراحی روش های نوین آموزش، نگاه بنیادین به اجرا Performance پیوند دو مقوله علم و موسیقی و تاسیس آنسامبل های پیشرفته ای چون «Intercontemporain» از مهمترین رخدادهای آن زمان است.
تمامی این جهش ها، موسسه تحت سرپرستی بولز را تبدیل به یكی از مهمترین كانون های پژوهشی آموزشی در سطح جهان كرد و هنوز هم این مركز برای بسیاری از هنرمندان و دانش پژوهان نمونه اتوپیای هنری در جهان مدرن است.از دهه ۸۰ و با ورود نرم افزارهای رایانه ای به جهان موسیقی همكاری موسسه با نهادهای آكادمیك در زمینه طراحی برنامه های سایبر آكوستیك و سایبرسونیك شدت بیشتری گرفت.
در این دهه بیش از ۵۰ پروژه مشترك بین موسسه و نهادهایی چون وزارت علوم، ارتباطات و مخابرات Telecom و آژانس های فعال در زمینه زیست صوتی، پژوهش های شهری، ادیوسفر و كانون های آموزشی به انجام رسیده است.
در ۱۹۹۲ و با ورود نگرش های غیرمحافظه كارانه لوران بایل به حوزه مدیریتی موسسه، همكاری بیشتری بین این نهاد با سایر نهادها به خصوص در زمینه كنسرت و كارگاه های اجرایی آغاز شد. تاسیس فستیوال آگورا Agora یكی از دستاوردهای این دوره از فعالیت های موسسه قلمداد می شود. مدیریت جدید با درك موقعیت و اهمیت شبكه وب مرحله قابل پیش بینی و نوینی از آموزش و پژوهش را آغاز كرد. روال و چشم اندازهای موسسه تا به امروز به جز در چند مورد تغییر چندانی نكرده است.
● گسترش پژوهش
موسسه تحت سرپرستی بولز با وجود آوردن كادرهای متخصص، پذیرای روش های گوناگون علمی جهت تاثیرگذاری بر موسیقی مدرن شد. فیزیك آكوستیك، فیزیك مكانیك، دانش رایانه ای و روانشناسی از جمله علومی بوده و هستند كه در تركیبی ویژه و فعال با موسیقی مرز بین عقل كاربردی و الهامات هنری را به طور نسبی از میان برداشتند. فعالیت ها و چشم انداز سالانه بخش پژوهش به وسیله كار گروه های تخصصی طراحی و به تیم های اجرایی واگذار می شود. هر تیم مسئولیت اجرایی كردن طرح ها و تطبیق آنها با روش های علمی را در راستای اهداف و اصول موسسه برعهده می گیرد. پژوهش در زمینه تولید برنامه های رایانه ای تجزیه و تحلیل تزهای پیشنهاد شده از وظایف این بخش است. گروه پژوهشی شامل بیش از ۸۰ پژوهشگر و آهنگساز، زیر نظر مسئول گروه فعالیت های تحقیقی ارسالی به موسسه را مورد مطالعه قرار می دهند.
▪ الف تیم آكوستیك و ادوات پردازش صوت
بخش فعالیت های آكوستیك به بررسی و طراحی رفتارهای صوتی محیطی و ادوات تولیدكننده صوت یا همان منابع تولید صدا می پردازد.
ترسیم عوامل نوسانی، لرزشی، پخش و انتشار صوت، طراحی سیستم های مد پردازش گر، طراحی و نمایش پتانسیل و وضعیت صدادهی ادوات نوین صوتی از جمله فعالیت های تیم آكوستیك هستند. یكی از پروژه های همیشگی این بخش آزمایش و مونیتورینگ پخش صوت در فضا، طراحی محیط های صوتی براساس پارامترهای طراحی شده، ارائه گزارش از آزمایشات در اتاق آكوستیك طراحی اودیوسفر و همكاری با پروژه های معماری است. مطالعه نوع انتشار و انتقال صوت در محیط های باز و بسته با بهره گیری از سیستم های فضاسازی مجازی از جمله فعالیت های این تیم است.
شبیه سازی آكوستیك یكی از مهمترین روش ها در آهنگسازی معاصر به حساب می آید. با شبیه سازی، آهنگساز می تواند بهترین روش چیدمان محیطی، تركیب بندی و مكان نگاری منابع صوتی را در كنسرت ها و پروژه های چند رسانه ای به دست آورد. اتاق آكوستیك و شبیه سازی اودیوسفر در زمینه های دیگر نیز كاربردهای فراوانی دارد. پژوهشگران آلودگی صوتی، صنایع اتومبیل سازی، رسانه های دیداری، شنیداری، علوم ارتباطات و مخابرات نیز از این بخش استفاده می كنند. در ۱۹۹۹ به سفارش وزارت فرهنگ، موسسه با تاسیس تیم تحقیقاتی طراحی صوتی یك پروژه جدید و طولانی مدت را در زمینه طراحی صوتی محیطی و چیدمان در فضاهای عمومی آغاز كرد.
▪ ب تیم آنالیز
این كارگروه با گسترش پژوهش در زمینه پردازش اصوات، تجزیه و تحلیل و روش های وابسته به آن به صورت بندی، فهرست نگاری نتایج شبیه سازی ها، تهیه گزارش از آزمایشات منابع صوتی و كنترل سیستم به گروه های دیگر یاری می رساند.
▪ ج واحد رایانه
این تیم، كارگروه ویژه ای است كه به تصویرسازی ساختارهای صوتی و موسیقایی پرداخته تا بدین وسیله مطالعه در زمینه طراحی صوت و ارتباط بین ماده و موسیقی به نحوی شكل پذیر و قابل مشاهده در دسترس آهنگسازان قرار گیرد. تیم با محاسبه و تصویرسازی ساختارهای صوتی موسیقایی در پروژه ای جدید به طراحی نرم افزارهای زبانی برای اجرا و آموزش می پردازد این برنامه ها هر سه ماه یك بار كامل تر می شود و در كارگاه های آموزشی موسسه مورد استفاده قرار می گیرد.
▪ د تیم پژوهش های تطبیقی
این كارگروه فعالیت های خود را بر ارتباط موسیقی آكوستیك با سایر علوم انسانی معطوف ساخته است. ارگونومی، روانشناسی، محیط زیست و علوم رسانه ای خبری از جمله علومی هستند كه در ارتباط با آكوستیك مورد پژوهش قرار می گیرند. تیم پژوهش های تطبیقی فعالیت های خود را در سه زمینه پیگیری می كند: پذیرش تزهای تطبیقی، تركیب و ساخت و پس از آن اجرا.
● آموزش
واحد آموزش موسسه در نوع خود و به واسطه نحوه و روش های آموزشی كم نظیر است. ایده های آموزشی بولز در زمینه تربیت نخبگان نه در كلاس های دانشگاهی و كنسرواتوارها بلكه در كارگاه های آموزشی، دوره های اجرا و در یك كلام در یك محیط باز به ظهور می رسید. با اینكه خود وی یك آكادمیسین نخبه بود اما راه ورود به جهان صوتی ایده ال را در تفكرات رسمی جست وجو نكرد.
ایده های آموزشی وی بیشتر در پیدا كردن روش هایی برای عینیت بخشی، ایجاد حس مشاركت، پرورش ذهن های خلاق در زمینه پژوهش، آفرینش و امور اجرایی نوازندگی بود.در بسیاری از كارگاه های آموزشی چه در دوران مدیریت بولز چه بعد از آن سطح دانشجویان نه به وسیله آزمون ها بلكه به وسیله نظارت در حین یادگیری تعیین می شود. یكی از مهمترین اهداف و چشم اندازهای موسسه ایجاد مشاركت گروهی هنرجویان در پژوهش و آموزش روش های پژوهش و آنالیز گروهی مباحث تدریسی است.
تشكیل آنسامبل های موقت آموزشی برای آنالیز قطعات، درس گفتارهای آزاد و متداوم ، ارائه الگوهای جدید آموزشی دلالت بر گستردگی حیطه های آموزشی موسسه دارد. هر ساله تعدادی از آهنگسازان جوان با ثبت نام در برنامه های آزاد و كارگاه های آهنگسازی، الكتروآكوستیك، اودیوسفر، اصوات محیطی و نوازندگی شركت می كنند.
دوره هایی چون آموزش برنامه نویسی با گرایش صوت شناسی و موسیقی، طراحی صدا در راستای استفاده در آثار چند رسانه ای، مهندسی و مدیریت پروژه های موسیقایی و صوتی در جدول آموزشی موسسه قرار دارد. یكی از پروژه هایی كه حدود هفت سال از اجرای آن می گذرد برنامه «از دبستان تا دانشگاه» است. این برنامه كمك آموزشی هرساله تعداد زیادی از دانش آموزان و دانشجویان را تحت پوشش خود قرار می دهد. گروه آموزشی موسسه با طراحی دوره های فوق برنامه اكثر گروه های سنی را با فعالیت های صوتی موسیقایی موسسه آشنا و مقدماتی را به عنوان مطالب پایه در اختیار آنان قرار می دهد.
برنامه آموزشی «ATIAM» یكی از مهمترین برنامه های موسسه در زمینه مطالعات آكوستیك است كه در دو سطح عالی و فوق عالی تدریس می شود.این برنامه با مشاركت دانشگاه پاریس شش UPMC وزارت ارتباطات و موسسه پژوهش های تطبیقی در جهت پذیرش و آموزش آهنگسازان و محققانی است كه نیازمند فراگیری اصول علمی فیزیك آكوستیك در جهت ساخت آثار موسیقایی هستند. گروه تدریس پاریس شش طراحی و اجرای این دوره ها را برعهده دارد.كارگاه های اجرایی با نام «یك ساعت، یك كنسرت» از دیگر برنامه های بخش آموزش موسسه است.
● فعالیت های چند رسانه ای
سال ۱۹۹۵ آغاز نگرش های تلفیقی و ارائه آثار چند رسانه ای در موسسه بود. نگرش هایی كه در پی ایجاد فضایی برای بازتعریف تناسب بین موسیقی و سایر رسانه ها، به خصوص هنرهای بصری Visual است. پروژه های تلفیقی این موسسه اكثرا به صورت مشاركتی و چند جانبه تولید و اجرا می شود. اولین مجموعه از آثار چند رسانه ای موسسه، پروژه «مسنجر آلكس» و «تونلی زیر آتلانتیك» بود. پروژه مسنجر به مدت هفت ماه در نمایشگاه Cine Cite به نمایش درآمد. این برنامه حاصل كارگروهی «Cinqueiem Agence» و تیم های چند منظوره موسسه بود.
تركیبی سمعی و بصری با تاثیرات چند جانبه كه رابطه ای را بین یك چهره گرافیكی مجازی و بیننده برقرار می كرد. تكنیك های گرافیكی این پروژه به وسیله «Medialab» و ایستگاه موسیقی موسسه پژوهش های تطبیقی طراحی و اجرا شد. این پروژه اولین اجرا از ایده پردازش صدا، آوای انسانی و تصویر در جهت ارتباط مستقیم با مخاطب است كه با عملكردی براساس مكان نگاری و موقعیت سنجی مخاطب به وسیله حس گرهای اپتیكال و واكنش تصویری صوتی چهره مجازی صورت می پذیرد. همان طور كه اشاره شد تركیب، فضای صوتی و چیدمان منبع صدا براساس حركات بازدیدكننده تنظیم و پخش می شود. پارامترها، سطح و كیفیت تونالیته، نوع انتشار صوتی به وسیله مخاطب كنترل شده است.
ساخت اصوات در استودیوی موسسه صورت پذیرفته و پس از اصلاحات مورد نظر به چیدمان تصویری اضافه شده. پروژه مسنجر با ایجاد فضایی شبیه سازی شده سعی در تركیب، تشدید و كنترل اصوات به شكلی همزمان داشت. اگر مخاطب بی حركت می ایستاد سكانس صوتی به طنین پركاشن فلزی تبدیل می شد. حركت مخاطب باعث ایجاد صدای پردازش شده جزر و مد دریا می شد. در موسسه پژوهش های تطبیقی سالانه بین چهار تا شش پروژه چند رسانه ای به اجرا گذاشته می شود.
با گذشت حدود ۴۰سال از تاسیس IRCAM این كانون علمی هنری توانسته است ایده های پی یر بولز، تریستان موری، جوشوا فاینبرگ و ژرار گریسی در زمینه گسترش منابع صوتی و پژوهش های كاربردی و خلاقیت آكوستیك را حفظ كند. این موسسه یكی از مصادیق بارز و نشان دهنده عمق ضرورت و نیاز هنر به پژوهش و ارتباطات میان موضوعی است.
موسسه پژوهش های تطبیقی و سایر نهادهای پژوهشی نه براساس ایده های «دستوری شده ای» چون جنبش نرم افزاری، نهضت تولید علم و كرسی های نظریه پردازی به فعالیت های خود ادامه می دهد و نه براساس كلام پردازی های هیجانی و خودشیفته وار ایدئولوژیك زمینه و بستر پژوهش های كاربردی و پایدار لیبرالیسم فرهنگی، انسان محوری و دموكراسی است. هیچ جامعه ای بدون درك و رسیدن به این مفاهیم قادر به گسترش پژوهش و كاربردی كردن آن به شكلی پایدار نخواهد بود.
ترجمه: علیرضا امیرحاجبی