مخاطب بی گناه ایرانی

شانه رفتن انگشت اتهام به سمت مخاطب ایرانی آن هم به جرم اینکه نمی تواند سوپرانو۱ را با متسوسوپرانو۲ یا تنور۳ را از باریتون۴ تشخیص دهد و اصلاً اطلاع درستی اپرا ندارد، به هیچ وجه استدلال درستی نیست. باید ببینیم مخاطب ایرانی از عرضه کننده چه خوراکی دریافت کرده است. اگر عرضه کننده اصلی فروشگاه های صوتی و تصویری و سی دی فروشی ها باشند – که نیستند – غیر از در نهایت پوستر اجرای سه تنور در رم – اجرای پاواروتی، دومینگو، کارراس – چه چیز دیگری را به صورت نمایان به عنوان این نوع محصول ارائه کرده اند؟ که البته حق هم دارند که ارائه ندهند.
آنها در جایگاه عرضه کننده اصلی نیستند. افراد جامعه برای خرید آخرین آثار خواننده های محبوب شان و مثلاً پاپ های مجاز به سی دی فروشی ها می روند و فروشنده هم هیچ وقت این اشتباه را نمی کند که مثلاً فلان اثر وردی را در مغازه اش به گوش مخاطب برساند. وظیفه او دادن خوراک نیست همان طور که وظیفه آن فروشنده سی دی در باغ فردوس هم نیست که مخاطب خاص را پیدا کند یا به مخاطب خوراک بدهد – در سی دی فروشی های آن منطقه شاید گاهی یک اجرای اپرا را بشنوید. عرضه کننده اصلی یا بهتر بگوییم خوراک دهنده اصلی رسانه گروهی این مملکت است. تلویزیون و رادیو در آن جایگاه هستند نه صاحب سی دی فروشی کنار خیابان.
قبل از انقلاب تلویزیون فعالیت هایی را در این زمینه انجام می داد. هر چند کم ـ یک اپرا کامل از تلویزیون پخش نمی شد ـ اما حداقل مردم با این جنس از هنر تا حدی آشنا شده بودند و همین تاثیر بود که باعث می شد به عضویت بسیاری از انجمن های هنری در زمینه آواز دربیایند. این هنر خاص است و در این موضوع شکی وجود ندارد. حتی همان سال ها هم بیشترین مخاطبانش از قشر پولدار جامعه ایرانی بودند اما در عین حال بودند افرادی که جدا از استعداد و علاقه یی که به اپرا داشتند از طریق همین تلویزیون به این هنر علاقه مند می شدند. این درست که به دلیل شرایطی که وجود دارد صدای زن را نمی توانیم داشته باشیم اما مگر پاواروتی، دومینگو یا کارراس این سه تنور مطرح زن هستند؟ یعنی اجرای آنها در رم یا اجراهای دیگر حتی فقط برای چند دقیقه هم امکان پخشش وجود ندارد؟ واقعاً تلویزیونی که همواره آثار ونجلیس، کیتارو، یانی و خیلی های دیگر را روی تیتراژ پایانی برنامه هایش و با تصاویر گل و بلبل، بدون اینکه اسمی از آنها بیاورد پخش می کند نمی تواند اثری از این افراد یا خواننده هایی مثل آندره بوچلی که آثاری در سبک Operaticpop دارند و درک شان هم برای مردم ساده تر است پخش کند؟ خود بوچلی در آلبوم Ave maria – مخصوص آوازهای مذهبی – قطعات مذهبی را اجرا کرده است که حتی اجرای زنده او در کلیسای سانتاماریای رم هم مدت هاست در دسترس است. اثری کاملاً مجاز از نظر خط قرمزهای تلویزیون که البته تصور پخش شدنش شاید رویایی بیش نباشد.
چه دلیلی دارد که مخاطب ایرانی به اپرا علاقه یی داشته باشد؟ هنرهای بسیار راحت تر در کشور ما در دل مردم جایی باز نکردند. حالا چه برسد به این هنر که حتی در اروپا هم شکل ویژه یی دارد اما حداقل در همان کشورها به اندازه کافی به اپرا بها داده می شود. فرانسه، آلمان، اتریش، ایتالیا و خیلی کشورهای دیگر در طول سال ضررهای فراوانی بابت داشتن این هنر می دهند اما هرگز آن را از دست نمی دهند.
□□□
همواره و در مقاطع مختلف زمانی اپرا، این هنر ارزشمند، دستخوش تغییر و تحول بوده است اگر روزگاری هاینریش شوتس آلمانی با سفر به ایتالیا
– محل تولد اپرا – مکتب هنر پلی فونی ونیز را با موسیقی آلمانی آواز تلفیق کرد تا به اعتقاد خیلی ها اپرا به معنای واقعی کلمه شکل بگیرد، امروز نیز این هنر به شکل های گوناگون و با توجه به سلیقه مردم این دوره و زمانه که خیلی سختگیرتر از قدیمی ها هستند حداقل در فرم تغییر می کند. امروز هنر اپرا به شکل مدرن در بسیاری از نقاط دنیا اجرا می شود. شیوه های نوین کارگردانی و اجراهای پرهیجان باعث شده که امروز اپرا تنها هنر مورد علاقه افراد خاص یا خانواده های پولدار و فرزندانشان نباشد.
□□□
در چند سال اخیر بودند افرادی در ایران که در وجودشان دغدغه این هنر بزرگ دیده شده است. افرادی مانند بهروز غریب پور که با وجود همه مشکلات با اپراهای عروسکی مردم را به این هنر نزدیک کرد هر چند که تعدادشان کم است. افراد توانای زیادی در این مملکت وجود دارند که با وجود همه سختی هایش می توانند جانی تازه به اپرا بدهند. شاید در گوشه نشستن و تنها غر زدن با وجود همه شایستگی هایی که این افراد دارند و نق زدن به عدم صلاحیت بعضی ها برای همیشه ایده مناسبی نباشد. اپرا هم می تواند در ایران جان بگیرد حتی با وجود همه محدودیت ها و خط قرمزهایی که برایش وجود دارد و حتی اگر عرضه کننده اصلی نخواهد آن را در دل هنرهای رایج جا دهد.