آشنایــــی با فلـــوت ایرلـــنــدی

فلوت ایرلندی یا فلوت اسکاتلندی (درمحیط اسکاتلند) اشاره به نوعی فلوت چوبی با لولۀ مخروطی شکل (باریک تر در انتها) دارد که مورد علاقۀ فلوت نوازان کلاسیک اوایل قرن نوزدهم بود. همچنین فلوت ایرلندی یا فلوت اسکاتلندی به فلوت های امروزی نیز که طراحی آنها برگرفته از نوع کلاسیک آن است اطلاق می گردد که اغلب همراه با تغییراتی جهت بهینه سازی استفادۀ آن در موسیقی سنتی ایرلند و موسیقی سنتی اسکاتلند هستند. عدۀ کثیری از فلوت نوازان سنتی از یک فلوت چوبی با سیستم ساده (فلوت بی کلید) استفاده می کنند.

تاریخچه

علیرغم مفهوم ضمنی که از نام این فلوت به ذهن می رسد، فلوت ایرلندی ساز بومی ایرلند نیست. در حقیقت این فلوت گونۀ انگلیسی فلوت چوبی موربی است که مدت ها با نام فلوت آلمانی شناخته می شد وانگلیسی ها اصلاحاتی روی آن انجام دادند و بطور اساسی توسط مخترع و فلوت نواز انگلیسی یعنی چارلز نیکولسن جونیور تغییر یافت.

فلوت های سیستم ساده برای نوازندگان موسیقی سنتی و محلی ساخته نشد، بلکه زمانی که فلوت های چوبی بی کلید با ظهور فلوت مدرن بوهم (فلوت کنسرتی غربی امروزی) در اواسط قرن نوزدهم، از سوی نوازندگان کنسرت ها به کنار گذاشته شد، این فلوت ها بوسیلۀ فلوت نوازان اسکاتلندی و ایرلندی مورد توجه قرار گرفت. این بار این فلوت های „منسوخ” و از رده خارج مورد توجه موسیقی دانان سنتی قرار گرفت.

از اواخر قرن نوزدهم، دو نوع اصلی از فلوت های سوراخ بزرگ وجود داشت که توسط دو کمپانی معروف لندنی ساخته می شد: کمپانی „رودال و رز” و بعدها کمپانی „بوسی و شرکا” که فلوت پرتن را که ابداع رابرت سیدنی پرتن (فلوت نواز معروف دهۀ چهل و پنجاه قرن نوزدم) بود تولید می کرد. جرج رودال یک نوازندۀ مبتدی دارای شهرت اندکی بود که مدتی زیر دست نیکلسون کوچک شاگردی کرد، قبل از آنکه خودش مشغول تدریس و مطالعه شود. او حوالی سال ۱۹۲۰ به جان میشل معرفی شد و همکاری طولانی آن ها آغاز شد.

پرتن نوازندۀ سرشناسی بود که همانند نیکولسن فلوت نواز اصلی در ارکسترها شد. او مدتی فلوتی با برند سیکاما می نواخت و بعد از آن با فلوت سازی بنام جان هادسن همکاری کرد که قبلا فلوت های سیکاما را می ساخت. آن ها با همکاری یکدیگر فلوت پرتن بهینه را طراحی کردند که هادسن بعدها آن فلوت را تحت نام خویش در حوالی سال ۱۸۵۲ روانۀ بازار کرد. بعدها هادسن و پرتن، مدل و طرح فلوت را به کمپانی بوسی و شرکا عرضه کردند که در پی آن جان بوسی به هادسن پیشنهاد داد که سرپرست تیم کارگران کارگاهش شود.

بر خلاف فلوت تئوبالد بوهم، فلوت مورب انگلیسی یک ساز با ساختار ساده است که تنها برای نت های تصادفی یک گام (دیز و بمول) کلید دارد و سوراخ های نت های اصلی آن بدون کلید هستند و مستقیما بوسیلۀ انگشت های دست نوازنده پوشانده می شوند. این فلوت عموما „ر” کوک است بدین معنی که وقتی هر شش سوراخ ساز (سه سوراخ با دست چپ و سه سوراخ با دست راست) بسته باشند نت „ر” پایین ترین نت طبیعی آن خواهد بود. گامی که این ساز هنگام برداشتن یک به یک انگشت ها از روی سوراخ ها و به ترتیب از پایین به بالا تولید میکند، گام „ر ماژور” هست. فلوت بوهم نیز همین گام را تولید می کند با این تفاوت که نت سوم یعنی نت فا، بجای„فا دیز”„فا بکار” هست. از این رو به فلوت های فلزی امروزی (بوهم) „دو کوک” می گویند. گرچه هر دو ساز اصوات دقیقا مشابه تولید می کنند، فلوت ایرلندی هنگام انگشت گذاری معمولی بجای فا بکار نت فا دیز را تولید می کند.

فلوت پرتن لولۀ عریض تری دارد و صدای قوی تری تولید می کند که نتیجۀ تلاش و تغییرات هادسن بر روی فلوت های سیکاما هست که مفهوم یکسانی داشتند. فلوت های „رودا و رز” مشهور به داشتن صدای شفاف و تیره و کمی باریک تر از فلوت های پرتن هستند، اما این کارخانه مدل های مختلفی از فلوت می ساخت که اغلب از جنس چوب کوکوس (آبنوس جامائیکایی برنگ قهوه ای) و چوب شمشاد بودند. بسیاری از این فلوت های اصلی دارای اتصال پایینی بودند به کمک کلیدهایی نوازنده را قادر به اجرای نت های „دو دیز” و „دو” می کرد. کلیدها معمولا از جنس آلیاژ قلع و سرب بودند که با نقره آبکاری شده بودند. برخی فلوت سازان جدید از اضافه کردن این کلیدها امتناع کرده اند اما اتصال های پایینی بلندتری با دو سوراخ در همان جایگاه کلیدها درست می کنند که گمان می شود باعث ایجاد تنالیته برابربا صدای سازهای اصلی قرن نوزدهم می شود.
سازندگان امروزی از طرح های قدیمی تقلید می کنند و اغلب روی یک مدل یا شماره سریال خاص متمرکز می شوند و در عین حال از سیستم استاندارد کوک امروزی استفاده می کنند یعنی نت لا=۴۴۰ هرتز. فلوت های „رودال و رز” و „پرتن” از سیستم کوک قدیمی استفاده می کردند، هر چند برخی از آن ها مطابق با سیستم میزان سازی و کوک جدید امروزی ساخته شدند.

ویژگی های فیزیکی و ساختاری

فلوت ایرلندی یک فلوت مورب با سیستم ساده هست که وقتی سوراخ ها به ترتیب باز می شوند گام دیاتونیک (ماژور) را اجرا می کند. اغلب فلوت های دورۀ کلاسیک و برخی مدل های جدید دارای کلیدهای فلزی و سوراخ های اضافی هستند که برای دست یافتن به گام کرماتیک کامل یا ناقص ایجاد شده اند. بدلیل ساختار چوبی ساز، امباشر(دهنی) خاص و انگشت گذاری مستقیم (بدون کلید) ، این فلوت ها طنین کاملا متفاوتی در مقایسه با فلوت کنسرتی امروزی (بوهم) دارند.
اغلب نوازندگان فلوت ایرلندی بر خلاف فلوت نوازان کلاسیک بدنبال صدای عمیق و نی مانند هستند. گرچه اغلب فلوت های ایرلندی „ر کوک” هستند، آن ها در کوک های دیگر هم ساخته می شوند که اغلب در موسیقی ایرلندی شنیده می شود همانند „می بمول” و „سی بمول” و „دو کوک”.
گام „ر ماژور” شایع ترین کوکی هست که اجرا می شود همانطور که اغلب فلوت های چوبی و قدیمی اروپا „ر کوک” هستند.
این فلوت ها شش سوراخ اصلی و باز (بدون کلید) دارند. تمام سوراخ ها بسته (سه تا با دست چپ و سه تا با دست راست) را می توان اینگونه تصور کرد: XXX-XXX = D ، X یعنی یک سوراخ بسته و O یعنی یک سوراخ باز. همینطور که گام پیش می رود، XXX-XXO = E ، XXX-XOO = F# ، XXX-OOO = G ، XXO-OOO = A ، XOO-OOO = B ، OOO-OOO = C# و XXX-XXX یا OXX-XXX معادل نت D اکتاو بالا در گام „ر ماژور” هست.
در اینجا برخی فلوت نوازان جدید گیج می شوند چون فلوت کلیددار بوهم عموما „دو کوک” هست. این بخاطر کلیدهای اضافه شده به ساز هست که به آن اجازه می دهد تا نت دوی پایین را اجرا کند، اما هنوز وقتی نوازنده، شش سوراخ اصلی فلوت (بهمراه سوراخ شصت دست چپ) فلوت بوهم امروزی را می بندد (XXX-XXX) نتی که اجرا می شود نت „ر” هست. بدلیل دلایل فنی بسیاری، یک فلوت چوب „ر کوک” با سیستم ساده، بسیار بیشتر به یک فلوت کنسرتی بوهم مدرن „دو کوک” از لحاظ صوتی و انگشت گذاری شبیه است تا یک فلوت „دو کوک” با سیستم ساده. تئوبالد بوهم فلوت های چوبی „ر کوک” سابق را تغییراتی داد تا اجرای گام کروماتیک با آن آسان تر بشود.

گونه های جدید

امروزه فلوت های ایرلندی سیستم ساده برای اجرای مجموعۀ متنوعی از سبک های سنتی موسیقایی ساخته می شوند. در اسلوب ایرلندی، جنس فلوت ها اکثرا از چوب هست اما از درلین (نوعی پلاستیک شبیه پی وی سی) ، پی وی سی و حتی بامبو نیز استفاده می شود، گرچه هنوز چوب محبوب ترین جنس است. این فلوت های ایرلندی جدید در تعداد کلیدها متفاوت اند و یا اصلا کلیدی ندارند. اکثر آنها با متدهای جدید کوک شده اند و عموما با کوک سازهای امروزی بهتر هماهنگ هستند. همۀ آن ها شش سوراخ دیاتونیک اصلی را دارند همانند تین ویسل (سوت سوتک حلبی).