زمان خوش دلی تنگ است!

بی تردید هر ایرانی از شنیدن شعری با مضمون و محتوای ارزشمند بخصوص از مولانا، حافظ و سعدی كه با صدای خوش و تأثیرگذار خوانده می شود، حظ فراوان می برد. از این رو خوانندگان آواز همیشه موقعیت ممتازی در عرصه موسیقی داشته اند. امروزه جدا از خواننده سالاری و شهرت خواننده، آواز تبدیل به پدیده ای شده كه ركود، یكنواختی و تكرار و تقلید دامن آن را رها نمی كند. در سالهای اخیر كه صدا و موقعیت یك خواننده در فرهنگ جامعه بدل به اسطوره شده است، بسیاری به دامن تقلید و تكرار نه تنها در سبك كه حتی در تقلید صدا افتاده اند. با این حال هستند هنوز هنرمندانی كه با ممارست، تمرین، پشتكار و علاقه، هنر آواز خوانی را رشد و ارتقا داده و با جدیت و ذهنیت خلاق و پژوهشی، سعی در اعتلای هنر آوازخوانی دارند. محسن كرامتی یكی از اینان است.
كرامتی متولد ۱۳۲۶ و فارغ التحصیل رشته نقاشی از دانشكده هنرهای زیباست. با وجود رشته تحصیلی و جو دانشكده در دهه پنجاه و گرایش مسلط به هنر مدرن و نقاشی غربی، كرامتی شیفته وار وارد عرصه هنر آوازخوانی كلاسیك و سنتی ایران شد. او نزد مرحوم محمود كریمی و محمدرضا شجریان هنر آموخته است و از معدود كسانی است كه دوره عالی آواز را نزد شجریان به اتمام رسانید. به گونه ای كه بارها در مصاحبه ها و گفتارهای شجریان این مسأله عنوان شده است. با این حال و با وجود نزدیكی بسیار به استاد شجریان و حضور حدود ۲۰ سال در كنار او، كرامتی، استقلال هنری خود را حفظ كرده است. سبك و شیوه او هر چند متأثر از خواننده برجسته موسیقی ایرانی است، اما موشكافی، دقت و پژوهش در شیوه های آوازخوانی سایر اساتید بخصوص اساتید درگذشته، موقعیت كرامتی را متمایز ساخته است. همكاری او با حسین علیزاده بخش دیگری از مهارت و توانایی این هنرمند را نشان داده است. شاید كرامتی از معدود آوازخوانانی باشد كه علاوه بر تسلط و دانش آوازی، دانش موسیقایی و سواد موسیقایی دارد. بی تردید تحصیلات او و ارتباط با سایر هنرها و از جمله هنرهای تجسمی در این شناخت سهیم بوده است. تسلط كافی بر آواز، صدای قوی و رسا، ادای درست كلمات، تحریرهای پیچیده و بجا، و رنگ صدای خاص، از جمله ویژگی های آواز كرامتی است. در گروه هم آوایان به سرپرستی حسین علیزاده، كرامتی نقش محوری داشت. به عنوان مثال در اثر راز نو، صدای نافذ و رسای این هنرمند، در ایجاد جلوه وفضای صوتی اثر بسیار خودنمایی می كند. در این اثر، محسن كرامتی توان و تسلط خود را به خوبی نشان داده است. برای این منظور كافی است یكبار دیگر آواز او را به خصوص در بخش «داد و بیداد» و از مصرع «زمان خوش دلی تنگ است دریاب» را با دقت افزونتری شنید. این هنرمند در آثار دیگری نظیر آوای مهر، صبحگاهی، پنجه دشتی و … نیز هنر خویش را نشان داده است. تلاشها و ذهنیت كاوشگر او، اثری به نام «جواب آواز» را پدید آورد. این اثر ردیف میرزا عبدالله – به عنوان یك ردیف مرجع سازی – است كه برای آواز تنظیم و اجرا شده است. كرامتی در این اثر كوشیده است تا با قراردادن شعر و اصوات و تحریر، جملات ردیف سازی را با آواز خوانده و آن را ملموس تر، شنیدنی تر و آموزشی تر كند. صدسال آواز نیز به كوشش و همت او منتشر شده است.
وجه دیگر هنر كرامتی آموزش آواز است. امروزه كمتر كسی از میان نسل حاضر و جوان موسیقی را می توان یافت كه از آموزشهای او بهره نبرده باشد. به واقع یكی از مراجع مهم آموزش آواز در حال حاضر محسن كرامتی است. با همه این موارد، او كنج عزلت اختیار كرده و با تواضع و فروتنی از هیاهو و جنجال، همواره به دور بوده است. همین مورد شاید سبب شده با وجود اهمیت و اعتبار او نزد خواص موسیقی، نزد عوام چندان شناخته شده نباشد.
محمدجواد بشارتی